درس هایی از اصول عقاید اسلامی ویژه جوانان / معاد / وضعیت مؤمنان و گنهکاران در قیامت
بسم الله الرحمن الرحیم
بخش اوّل: آیاتی در بیان وضعیت گروههای مختلف مردم در قیامت
در اینجا به برخی از آیاتی که وضع گناهکاران و کافران و نیز برخی آیاتی که وضع مؤمنان را در قیامت بیان میکنند اشاره میشود:
یَأَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمْ آن زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ؛ اى مردم! از (عذاب) پروردگارتان بترسید، که زلزله رستاخیز امر عظیمى است! (حج:۱)
کافران از همان لحظه مرگ مورد خشم و عذاب خدا قرار میگیرند:
وَ لَوْ تَرى إِذْ یَتَوَفَّى الَّذینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَریق؛ و اگر بنگرى سختى حال کافران را هنگامى که فرشتگان جان آنها را مىگیرند و بر روى و پشت آنها مىزنند و (مىگویند) بچشید طعم عذاب سوزنده را(انفال: ۵۰)
زَعَمَ الَّذینَ کَفَرُوا آن لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلى وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیر؛ کافران گمان کردند که هرگز (پس از مرگ) برانگیخته نمىشوند. بگو: چرا، به خداى من سوگند که البته برانگیخته مىشوید و سپس به (نتیجه) اعمال خود آگاهتان گردانند و این کار بر خدا بسیار آسان است. (تغابن:۷)
أُوْلَئکَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقَائهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْنًا؛ آنها کسانى هستند که به آیات پروردگارشان و لقاى او کافر شدند به همین جهت، اعمالشان حبط و نابود شد! از این رو روز قیامت، میزانى براى آنها برپا نخواهیم کرد! (کهف:۱۰۵)
بَلىَ مَن کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحَاطَتْ بِهِ خَطِیَتُهُ فَأُوْلَئکَ أَصْحَابُ النَّارِهُمْ فِیهَا خَلِدُونَ؛ آرى، کسانى که کسب گناه کنند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتشند و جاودانه در آن خواهند بود. (بقره: ۸۱)
وَ نَادَوْاْ یَامَالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنَا رَبُّکَ قَالَ إِنَّکمُ مَّکِثُونَ؛ آنها فریاد میکشند: «اى مالک دوزخ! (اى کاش) پروردگارت ما را بمیراند (تا آسوده شویم)!» مىگوید: «شما در این جا ماندنى هستید!» (زخرف:۷۷)
وَ وُجُوهٌ یَوْمَئذِ بَاسِرَةٌ؛ و در آن روز صورتهایى عبوس و درهم کشیده است، (قیامت:۲۴)
ثُمَّ فىِ سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُکُوهُ؛ بعد او را به زنجیرى که هفتاد ذراع است ببندید. (حاقه۳۲)
تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَ هُمْ فِیهَا کَالِحُونَ؛ شعله هاى سوزان آتش همچون شمشیر به صورتهایشان نواخته مى شود و در دوزخ چهرهاى عبوس دارند. (مؤمنون۱۰۴)
إِلَّا أَصْحَابَ الْیَمِینِ؛ مگر «اصحاب یمین» (که نامه اعمالشان را به نشانه ایمان و تقوایشان به دست راستشان مى دهند)! (مدثر:۳۹)
وَ لَا تَرْکَنُواْ إِلىَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ مَا لَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ؛ و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب مى شود آتش شما را فرا گیرد و در آن حال، هیچ ولىّ و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت و یارى نمى شوید! (هود۱۱۳)
وَ قَالُواْ لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فىِ أَصْحَابِ السَّعِیرِ؛ و میگویند: «اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقّل میکردیم، در میان دوزخیان نبودیم!» (ملک۱۰)
أَلْقِیَا فىِ جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ؛ (خداوند فرمان مىدهد) هر کافر متکبّر لجوج را در جهنّم افکنید! (ق۲۴)
وَ تَرَى کُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلىَ کِتَابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ؛ در آن روز هر امّتى را مىبینى (که از شدّت ترس و وحشت) بر زانو نشسته هر امّتى به سوى کتابش خوانده مىشود، و (به آنها مى گویند:) امروز جزاى آنچه را انجام مىدادید به شما مىدهند! (جاثیه: ۲۸)
وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّکْرى؛ یَقُولُ یا لَیْتَنی قَدَّمْتُ لِحَیاتی؛ و آن روز جهنم را (پدید) بیاورند، همان روز آدمى متذکّر کار خود گردد، و آن تذکّر چه سود به حال او بخشد؟؛ (با حسرت و ندامت) گوید: اى کاش براى زندگانى ابدى امروزم کار خیرى انجام مىدادم (فجر: ۲۳و۲۴).
إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَ آن یَسْتَغِیثُواْ یُغَاثُواْ بِمَاءٍ کاَلْمُهْلِ یَشْوِى الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَ سَاءَتْ مُرْتَفَقًا؛ ما براى ستمگران آتشى آماده کردیم که سراپرده اش آنان را از هر سو احاطه کرده است! و اگر تقاضاى آب کنند، آبى براى آنان میآورند که همچون فلز گداخته صورتها را بریان مىکند! چه بد نوشیدنى، و چه بد محل اجتماعى است! (کهف:۲۹)
*در دقّت حسابرسی از مجرمان نیز در سوره کهف آمده است:
وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَةً وَ لا کَبیرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً؛ نامه اعمال را پیش مىآورند و مىبینى که مجرمین چگونه در ترس و هراسند و مىگویند: واى بر ما! این چه نام هاى است؟! تمامى گناهان چه کوچک و چه بزرگ از قلم نیفتاده است و آنچه کرده اند در برابرشان حاضر مىبینند و پروردگارت به هیچ کس ظلم نخواهد کرد (کهف:۴۹).
*مجرمان با دیدن عذاب خداوند لب به پشیمانی میگشایند و میگویند:
وَ لَوْ تَرى إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ؛ و اگر تو حال بدکاران را (در قیامت) ببینى که چگونه در حضور خداى خود سر به زیر و ذلیلند (و با آه و ناله حسرت) گویند: پروردگارا، اینک (عذاب تو را) به چشم دیدیم و (سخن رسولانت را) به گوش گرفتیم، پس ما را (به دنیا) باز گردان تا صالح و نیکوکار شویم که اکنون (وعده تو را) به چشم یقین مشاهده کردیم! (سجده:۱۲)
بخش دوم: آیاتی دربارة احوال مؤمنان در قیامت
مؤمنان از همان زمان نخست بعد از مرگ مورد رحمت و لطف پروردگار قرار میگیرند:
الَّذِینَ تَتَوَفَّئهُمُ الْمَلَئکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَیْکُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ؛ همانها که فرشتگان (مرگ) روحشان را میگیرند در حالى که پاک و پاکیزهاند به آنها مى گویند: «سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالى که انجام مىدادید!» (نحل:۳۲)
قَالَ اللَّهُهاذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ ذَالِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛ خداوند مىگوید: «امروز، روزى است که راستى راستگویان، به آنها سود میبخشد براى آنها باغهایى از بهشت است که نهرها از زیر (درختان) آن میگذرد، و تا ابد، جاودانه در آن میمانند هم خداوند از آنها خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند این، رستگارى بزرگ است!» (مائده:۱۱۹)
تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِینَ فِیهَا وَ ذَالِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ؛اینها مرزهاى الهى است و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، (و قوانین او را محترم بشمرد، ) خداوند وى را در باغهایى از بهشت وارد مىکند که همواره، آب از زیر درختان جارى است جاودانه در آن مىمانند و این، پیروزى بزرگى است! (نساء:۱۳)
*در اهمیت تقوا برای نجات در قیامت همین یک آیه برای انسانی که اهل توجّه است کافی است که خدا در سوره مریم میفرماید:
وَ آن مِنْکُمْ إِلاَّ وارِدُها کانَ عَلى رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا؛ ثُمَّ نُنَجِّی الَّذینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمینَ فیها جِثِیًّا؛ و هیچ یک از شما (نوع بشر) باقى نماند جز آنکه به دوزخ وارد شوند این حکم حتمى پروردگار توست. پس از ورود همه در دوزخ، ما افرادى را که خداترس و باتقوا بوده اند نجات خواهیم داد و ستمکاران را فرو گذاریم تا در آن آتش به زانو درافتند. (مریم: ۷۱و ۷۲)
* قیامت برای مؤمنین خیر است زیرا به رحمت خدا وارد میشود.
وَ قَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ آن رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ؛ آنها مىگویند: «حمد (و ستایش) براى خداوندى است که اندوه را از ما برطرف ساخت پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است! (فاطر۳۴)
جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَ مَن صَلَحَ مِنْ ءَابَائِهِمْ وَ أَزْوَاجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ الْمَلَئکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن کُلِّ بَابٍ؛ (همان) باغهاى جاویدان بهشتى که وارد آن مىشوند و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مىگردند ... (رعد۲۳)
*ورود به رحمت حق نیاز به استقامت در مسیر حق دارد:
إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ آنان که گفتند: محقّقاً پروردگار ما خداى یکتاست و بر این ایمان پایدار ماندند فرشتگان رحمت بر آنها نازل شوند (و مژده دهند) که دیگر هیچ ترسى (از وقایع آینده) و حزن و اندوهى (از گذشته خود) نداشته باشید و شما را به همان بهشتى که (انبیا) وعده دادند بشارت باد. (فصلّت:۳۰)
*باید از خدا بخواهیم که قلب ما را متوجّه خود کند تا محبّت چیزی مانع از بندگی ما به درگاه خدا نشود زیرا خدا به وضع قلبهای ما آگاه است: آن یَعْلَمِ اللَّهُ فی قُلُوبِکُم (انفال:۷۰)
وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُوْلَئکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّنَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُوْلَئکَ رَفِیقًا؛ و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز، ) همنشین کسانى خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها رفیقهاى خوبى هستند! (نساء۶۹)
سَابِقُواْ إِلىَ مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذَالِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ؛ به پیش تازید براى رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتى که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است و براى کسانى که به خدا و رسولانش ایمان آوردهاند آماده شده است، این فضل خداوند است که به هر کس بخواهد مىدهد و خداوند صاحب فضل عظیم است! (حدید:۲۱)
وَ إِذَا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکاً کَبِیرًا؛ و هنگامى که آنجا را ببینى نعمتها و ملک عظیمى را میبینى! (انسان: ۲۰)
وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ غِلْمَانٌ لَّهُمْ کَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَّکْنُونٌ؛ و پیوسته بر گردشان نوجوانانى براى (خدمت) آنان گردش میکنند که همچون مرواریدهاى درون صدفند! (طور:۲۴)
حُورٌ مَّقْصُورَاتٌ فىِ الْخِیَامِ؛ حوریانى که در خیمههاى بهشتى مستورند! (الرحمن:۷۲)
وَ هُدُواْ إِلىَ الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُواْ إِلىَ صِرَاطِ الْحَمِیدِ؛ و بسوى سخنان پاکیزه هدایت میشوند، و به راه خداوند شایسته ستایش، راهنمایى میگردند. (حج۲۴)
فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاءَ بِمَا کاَنُواْ یَعْمَلُونَ؛ هیچ کس نمىداند چه پاداشهاى مهمّى که مایه روشنى چشمهاست براى آنها نهفته شده، این پاداش کارهایى است که انجام میدادند! (سجده:۱۷)
وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى؛ فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوى؛ و هر کس از حضور در پیشگاه عزّ ربوبیت بترسید و از هواى نفس دورى جست.همانا بهشت منزلگاه اوست. (نازعات:۴۰و۴۱)
اینها پاداشی است که برای اعمال نیکشان در دنیا به آنان داده میشود. مؤمنین در این دنیا سختیها را برای رسیدن به رحمت خدا تحمّل میکنند و بنابر این طبق روایات این دنیا مثل زندان است برای مؤمنین: «الدّنیا سِجنُ المؤمن».
بهترین همنشینها، انبیاء و اولیای الهی در بهشت هستند.